Đầu tháng 4 năm 2019, Nhật Bản đã công bố sẽ thay đổi thiết kế của toàn bộ số tiền giấy đang lưu hành hiện tại vào năm 2024. Tờ tiền mệnh giá cao nhất hiện nay 10,000 Yên sẽ được in hình của Shibusawa Eiichi, thay cho hình của nhà khai sáng Fukuzawa Yukichi. Vậy Shibusawa Eiichi là ai? Hãy cùng tìm hiểu về ông qua bài biết này. (→ Tìm hiểu thêm thông tin về Fukuzawa Yukichi TẠI ĐÂY, và thông tin về những tờ tiền mới của Nhật TẠI ĐÂY)
Nhật Bản làm một cuộc canh tân Minh Trị 150 năm trước thành công ngoài dự đoán của thế giới. Một đảo quốc nhỏ ở phương Đông bỗng nhiên biến thành đại bàng sải cánh, trở thành một cường quốc kinh tế, quân sự, và một quốc gia văn minh ở vùng mà các dân tộc khác chưa tỉnh lại từ giấc ngủ nghìn năm. Để có thành công đó, Nhật Bản đã sản sinh có vô số “anh hùng” trên mọi địa hạt, mọi bậc thang xã hội. Trên hết, những anh hùng nổi bật như Fukuzawa Yukichi trong lãnh vực tư tưởng và khai minh định hướng, Ito Hirobumi trong lãnh vực chính trị và lập quốc, và trong lãnh vực có tính quan trọng sống còn của một quốc gia, Shibusawa Eiichi là một nhà doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, và là nhà tổ chức kinh tế lỗi lạc.
Shibusawa Eiichi là ai?
Shibusawa Eiichi là con trai trưởng, sinh ngày 13/2/1840 trong một gia đình nông dân giàu có ở làng Chiaraijima (một phần của Fukaya, tỉnh Saitama ngày nay).
Ngay từ sớm Shibusawa đã bộc lộ nhãn quan kinh doanh nhạy bén với sản phẩm thuốc nhuộm chàm gia truyền. Từ năm lên 7 tuổi, ông bắt đầu học lịch sử cùng các kinh điển Trung Hoa dưới sự chỉ dạy của người anh họ Odaka Junchu – sau này đứng đầu Tomioka Silk Mill (một nhà máy dệt hiện đại đầu tiên ở Nhật do Shibusawa giúp thành lập). Ở tuổi đôi mươi, ông chuyển tới Edo (nay là Tokyo) giữa thời kỳ bùng nổ và học với nhiều thầy khác nhau, trong đó có nhà Nho học nổi tiếng Kaiho Gyoson và võ sư Chiba Michisaburo – người điều hành học viện kiếm đạo (kendo) Genbukan rất có ảnh hưởng thời ấy.
Năm 1867, Shibusawa lần đầu đến châu Âu với tư cách là một thành viên trong phái đoàn của tướng quân Tokugawa Yoshinobu do Tokugawa Akitake (em trai của Yoshinobu) dẫn đầu tham dự Hội chợ Triển lãm Thế giới Paris. Sau đó, ông đã không về Nhật ngay mà dành hẳn một năm rưỡi đi thăm thú nhiều nơi ở Châu Âu để tận mắt quan sát hệ thống kinh tế – xã hội của các cường quốc phương Tây.
Khi trở lại Nhật, Shibusawa vẫn tiếp tục phục vụ tướng quân và đi theo gia tộc Tokugawa khi họ phải chuyển tới Shizuoka đầu thời Minh Trị (1868-1912). Tài năng kinh doanh của Shibusawa đã nhanh chóng lọt vào mắt xanh của chính quyền mới khi ông nhận được lời đề nghị gia nhập Bộ Tài chính. Trở thành công chức và nắm giữ một số cương vị quan trọng, ông đã góp công lớn trong việc hoàn thiện nền tảng pháp lý cho nền tài chính cùng hệ thống các doanh nghiệp Nhật Bản hiện đại.
Shibusawa Eiichi – Cha đẻ của chủ nghĩa tư bản tại Nhật
Năm 1869, ông đã thành lập công ty cổ phần đầu tiên ở Nhật tại tỉnh Shizuoka. Việc thành lập công ty cổ phần này chính là nhờ những kiến thức ông học được tại Pháp.
Tuy nhiên ông bị Okuma Shigenobu – là thủ tướng thứ 8 của Nhật và là chính trị gia nổi tiếng khi đó thuyết phục và đã vào làm việc cho Bộ tài chính của Nhật. Ông là người đã soạn ra Bộ luật liên quan đến Ngân hàng nhà nước khi đó. Sau đó một thời gian, ông xích mích với Shigenobu liên quan đến việc phân chia ngân sách và đã bỏ việc tại Bộ tài chính vào năm 1873. Sau khi nghỉ việc, ông làm chủ tịch ngân hàng quốc doanh đầu tiên của Nhật khi đó, sau này đổi tên thành ngân hàng Mizuho.
Năm 1873, sau khi rời chính phủ, Shibusawa đã dành hết tâm sức cho các doanh nghiệp tư nhân khi giúp đỡ thành lập và điều hành khoảng 500 công ty cổ phần trong suốt cuộc đời. Một trong những di sản vững chãi nhất của ông chính là Ngân hàng Quốc gia Đệ nhất – tiền thân của đế chế Mizuho khổng lồ hiện nay. Trong lúc được xưng tụng là một doanh nhân thành đạt, Shibusawa lại đặc biệt tin vào mối quan hệ không thể tách rời giữa đạo đức với kinh doanh, để từ đó có những đóng góp thiết thực nhằm củng cố một xã hội thịnh vượng. Cụ thể, ông đã tham gia khoảng 600 tổ chức và thường xuyên hoạt động từ thiện, chăm lo cho giáo dục, phúc lợi cộng đồng và kiên định cho đến tận khi qua đời năm 1931 ở tuổi 91.
Sống trong giai đoạn giao thời đầy rẫy những biến động, ban đầu Shibusawa chịu ảnh hưởng và ủng hộ tâm lý bài trừ ngoại bang, song nhờ sớm nhận ra xu thế của thời cuộc, ông đã chuyển sang học hỏi và nắm bắt cốt lõi của tư tưởng phương Tây. Việc Shibusawa quyết định gia nhập chính phủ Minh Trị, một phần cũng là để chấm dứt chế độ phong kiến Mạc Phủ mà ông đã từng phục vụ. Sự chuyển hóa này, mặc dù rất khó để được chấp nhận bởi các nguyên tắc Á Đông cứng nhắc, nhưng Shibusawa trên thực tế lại là một người cực kỳ kiên định. Cả cuộc đời ông đã cống hiến không ngừng nghỉ chỉ để phục vụ cộng đồng, biết thỏa hiệp khi cần thiết và đặt lợi ích lâu dài của cả xã hội lên trên ước vọng cá nhân.
Không thể không nói tới sự tri ân mà Shibusawa đã dành cho chủ cũ. Dù là một nhà cách tân nhưng ông luôn tin rằng ngay cả khi đã chuyển sang một lộ trình mới thì quốc gia vẫn cần phải gìn giữ các di sản của quá khứ. Tự ông đã tài trợ cho công việc biên soạn cuốn tiểu sử của Yoshinobu (vị shougun cuối cùng) và xuất bản sau một phần tư thế kỷ (năm 1918). Thứ nữa, ông còn liên tục tranh đấu nhằm khôi phục lại danh dự cho tướng quân, thúc giục chính quyền Minh Trị chào đón ông trở lại (năm 1902) và phong cho danh hiệu công tước sau nhiều năm ẩn dật.
Một di sản rõ nét nhất của Shibusawa trong các nỗ lực vì cộng đồng chính là Tokyo Youikuin – cơ sở chăm sóc trẻ mồ côi, hỗ trợ người già và người khuyết tật ở thủ đô, nơi ông đã giữ cương vị giám đốc suốt hơn một nửa thế kỷ cho tới khi qua đời (1876 – 1931). Tokyo Youikuin thực sự đã có ảnh hưởng rất quan trọng đến nhận thức của Shibusawa. Ban đầu, khi hăng hái tham gia thành lập các doanh nghiệp, ông đã tin rằng một nền kinh tế vững mạnh sẽ nuôi sống được tất cả mọi thành phần trong xã hội, song thực tế thì hoàn toàn ngược lại bởi tình trạng bất bình đẳng leo thang đã khiến ngày càng nhiều người bị bỏ lại phía sau, kéo theo nhu cầu phúc lợi tăng vọt. Bản thân Shibusawa cũng đã tận mắt chứng kiến mặt tối của những đại công ty – điều thôi thúc ông hỗ trợ cho các sáng kiến nâng đỡ cộng đồng. Vì thế, mặc dù nổi tiếng với công lao thúc đẩy sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nhật, ông lại không hề muốn gọi nó bằng cái tên như thế mà hay sử dụng thuật ngữ chủ nghĩa tập thể.
Bên cạnh Tokyo Youikuin, Shibusawa còn tham gia một loạt các tổ chức y tế và phúc lợi khác, trong đó có Hakuaisha – tiền thân của Hội Chữ Thập đỏ Nhật Bản. Sau trận động đất kinh hoàng ở Kanto năm 1923 (phá hủy gần như toàn bộ Tokyo), ông đã thành lập và điều hành một tổ chức mới, kêu gọi người dân, nhất là các doanh nghiệp tư cùng đóng góp vào công cuộc cứu trợ, tái thiết. Ngoài ra, Shibusawa còn đặc biệt quan tâm đến sứ mệnh giáo dục, nhất là tầm quan trọng của tri thức kinh doanh và việc trang bị học vấn cho phụ nữ. Chính ông đã sáng lập nên ngôi trường chuyên về thương mại đầu tiên của Nhật Bản – sau trở thành Đại học Hitotsubashi danh tiếng, bên cạnh nhận đứng đầu và bảo trợ cho trường Nữ sinh Tokyo Jogakkan và Đại học Nữ giới Nhật Bản.
Chưa hết, Shibusawa còn ghi lại dấu ấn trong lĩnh vực ngoại giao khi đã tạo ra ảnh hưởng quan trọng trong việc thúc đẩy hàn gắn mối quan hệ Mỹ – Nhật sau một giai đoạn rạn nứt vì Chiến tranh Nga – Nhật (1904 – 1905, Nhật chiến thắng nhưng lại bị phương Tây tẩy chay). Năm 1927, trước nạn phân biệt đối xử ngày càng trầm trọng đối với người Nhật nhập cư, Ủy ban Hữu nghị Trẻ em Thế giới tại Mỹ (World Friendship Among Children) đã gửi 12.000 búp bê tượng trưng cho tình bạn do người dân trên cả nước quyên tặng đến Nhật; và với tư cách là chủ tịch chi hội Nhật Bản, Shibusawa đã thay mặt người dân nhận món quà rồi gửi tặng lại 58 búp bê truyền thống.
Sau cùng, có thể nói rằng Shibusawa đã sống một cuộc đời vĩ đại và đầy ý nghĩa với di sản vững chắc không phải ở những thành tựu trong kinh doanh, mà là từ chủ nghĩa nhân văn và một trái tim đầy lòng vị tha và trắc ẩn.
Lời dạy của Shibusawa Eiichi
Shibusawa Eiichi đã để lại rất nhiều những câu nói, những triết lý kinh doanh nổi tiếng vẫn còn được nhắc đến rất nhiều hiện nay. Trong đó có một câu nói rất nổi tiếng, tiếng Nhật gọi là 夢七訓 (tạm dịch: 7 bài học ước mơ) với nội dung như sau:
夢なき者は 理想なし
Người không có ước mơ là người không có lý tưởng.理想なき者は 信念なし
Người không có lý tưởng là người không có niềm tin.信念なき者は 計画なし
Người không có niềm tin là người không có kế hoạch.計画なき者は 実行なし
Người không có kế hoạch là người không có hành động.実行なき者は 成果なし
Người không có hành động là người không có kết quả.成果なき者は 幸福なし
Người không có kết quả là người không có hạnh phúc.ゆえに幸福を求むる者は夢なかるべからず
Do đó, nếu muốn trở nên hạnh phúc thì không thể thiết ước mơ.
Các bạn nghĩ sao về câu nói này?
TỔNG KẾT
Các bạn đã hiểu Shibusawa Eiichi là ai và những đóng góp của ông cho sự phát triển kinh tế Nhật Bản chưa?
Quay trở lại với quyết định chọn Shibusawa làm người để in hình lên tờ 10,000 Yên Nhật. Phải chăng nhà nước Nhật Bản muốn làm sống lại một tấm gương “anh hùng kinh tế”, cùng với thời đại anh hùng mà ông đã sống, để đất nước sản sinh ra những tài năng mới trong kinh doanh lẫn chính trị giúp Nhật Bản vượt lên khỏi giai đoạn trì trệ kinh tế hiện nay? Shibusawa là người không bao giờ từ bỏ niềm tin, rằng xã hội chỉ có thể phát triển hài hòa, lành mạnh, và có nhiều sức sống, khi tinh thần “kính trọng quyền lực và xem nhẹ công dân” được thay thế bằng một cơ chế dân chủ hơn để năng lượng xã hội có thể được tích tụ vào khu vực tư nhân.
Đầu năm 2019, một cuốn sách mới kể lại về cuộc đời của Shibusawa Eiichi đã được xuất bản dựa trên những lời kể của chính ông. Cuốn sách đó cũng đã có bản dịch tiếng Việt tên là “Vũ Dạ Đàm”. Đây là cuốn sách không chỉ giúp bạn hiểu thêm về Shibusawa Eiichi mà còn giúp bạn hiểu hơn về lịch sử Nhật Bản trong thời kì đổi mới, cải cách đất nước.
No Responses