Chiến tranh thương mại giữa Nhật và Hàn Quốc đã chính thức diễn ra từ ngày 1/7/2019. Nguyên nhân thực sự của nó là gì?
Lý do châm ngòi cuộc chiến được cho là do vào cuối năm 2018, tòa án tối cao Hàn Quốc đã yêu cầu nhiều công ty Nhật Bản (trong đó có Mitsubishi Heavy Industries, Nippon Stell) phải bồi thường cho những người lao động Hàn Quốc từng bị ép buộc đóng tàu và máy bay từ thời chiến tranh thế giới thứ hai năm 1994. Quyết định này khiến Nhật Bản tức giận vì cho rằng vấn đề này đã được giải quyết theo Hiệp ước quan hệ cơ bản giữa 2 nước năm 1965
Tại Hàn Quốc, đang có những cuộc kêu gọi “Tẩy chay hàng Nhật Bản”, vì nó mà số lượng khách du lịch Hàn Quốc đi Nhật Bản cũng đang giảm chóng mặt. Hình ảnh là quầy check-in của sân bay quốc tế Incheon
Từ ngày 1/7/2019, Nhật Bản đã tuyên bố 1 cuộc chiến tranh thương mại chính thức với Hàn Quốc. Cụ thể Nhật Bản sẽ hạn chế xuất khẩu vật liệu công nghệ cao được sử dụng trong chất bán dẫn và thiết bị hiển thị vào Hàn Quốc. Đáp trả lại việc này, chính phủ Hàn Quốc cũng đang kêu gọi người dân của mình “Tẩy chay đồ Nhật Bản”
Mối quan hệ giữa Nhật Bản và Hàn Quốc chưa bao giờ có thể gọi là tốt. Tuy nhiên, việc “Tẩy chay đồ Nhật Bản” lần này của Hàn Quốc không chỉ mang ý nghĩa trả thù lại lệnh trừng phạt xuất khẩu của Nhật Bản. Từ rất lâu rồi cán cân thương mại của Hàn Quốc đối với Nhật Bản đang bị thâm hụt rất lớn.
(Thâm hụt cán cân thương mại của Hàn Quốc so với Nhật Bản nghĩa là tổng giá trị hàng hóa xuất khẩu từ Hàn Quốc sang Nhật Bản nhỏ hơn tổng giá trị nhập khẩu của Hàn Quốc từ Nhật Bản)
Từ năm 2004 thâm hụt thương mại mỗi năm hơn 20 tỷ USD
Rất nhiều người sẽ phải ngạc nhiên khi xem những số liệu về xuất nhập khẩu của Hàn Quốc đối với Nhật Bản. Theo số liệu của hiệp hội xuất nhập khẩu của Hàn Quốc, thì từ khi chính thức có quan hệ giao thương giữa 2 nước từ năm 1965 đến nay, Hàn Quốc đã bị thâm hụt 604 tỷ USD. Năm 1965 thâm hụt 130 triệu USD, năm 1974 thâm hụt thâm hụt 1,2 tỷ USD và con số đó lên tới 11,9 tỷ USD vào năm 1994.
Đã có lần thâm hụt cán cân thương mại của Hàn Quốc giảm xuống 4,6 tỷ USD vào năm 1998, tuy nhiên thâm hụt đó lại được tăng lên từ năm 2000. Năm 2010 thâm hụt đạt mức cao nhất trong lịch sử là 36,1 tỷ USD. Con số đó trong năm 2018 là 24 tỷ USD, trong đó thâm hụt lớn nhất đến từ Nhật Bản.
Từ năm 1965, cán cân thương mại của Hàn Quốc đối với Nhật chưa bao giờ dương. Tính riêng nửa đầu năm 2019 cũng đã là -10 tỷ USD.
Năm 2018, những lĩnh vực làm ảnh hưởng lớn nhất đến cán cân thương mại của Hàn Quốc là: Lò phản ứng hạt nhân, máy móc (-8,5 tỷ USD); Đồ điện tử, máy ghi âm (-4,3 tỷ USD); thiết bị quang học, cơ khí chính xác (-3,6 tỷ USD)
Ngoài ra những sản phẩm chiếm tỷ trọng lớn trong nhập khẩu của Hàn Quốc phải kể đến thiết bị để chế tạo chất bán dẫn (5,2 tỷ USD), vi mạch điện tử (1,9 tỷ USD), màng nhựa (1,9 tỷ USD), nguyên liệu hóa học (1,9 tỷ USD). Đây phần lớn là những vật liệu cần thiết cho những công ty sản xuất lớn nhất của Hàn Quốc hiện nay.
Và lệnh trừng phạt cấm xuất khẩu hàng sang Hàn Quốc của Nhật cũng bao gồm 3 nguyên liệu này. 6 tháng đầu năm Hàn Quốc đang bị âm 24 tỷ USD cán cân thương mại đối với Nhật, tổng số tiền cho tất cả những sản phẩm bị cấm này ước tính khoảng 15 tỷ USD.
Lý do thâm hụt cán cân thương mại tăng mạnh sau năm 2000
Năm 2018, trong tổng số các mặt hàng Hàn Quốc xuất khẩu, xuất khẩu sang Nhật Bản giảm mạnh còn 5.3%. Năm 2000 tỷ lệ này là 11.9%, 1990 là 20%.
Bên cạnh đó, tỷ lệ nhập khẩu từ Nhật Bản cũng đang giảm, năm 2000, 19.9% mặt hàng nhập khẩu của Hàn Quốc đến từ Nhật Bản, nhưng nó đã giảm xuống 11.5% vào năm 2018.
Lý do chính ở đây là do các sản phẩm đến từ Trung Quốc. Ngay cả Nhật Bản cũng bị ảnh hưởng mạnh bởi vấn đề này. Một nhà nghiên cứu của viện nghiên cứu POSCO đã cho biết: “Từ sau năm 2010, ngoại trừ ngành bán dẫn, tất cả các công ty trong ngành sản xuất đều gặp khó khăn cả về sản xuất và xuất khẩu. Chỉ trong 10 năm từ 2000 đến 2010, tỷ lệ xuất khẩu của các công ty sản xuất Hàn Quốc đã giảm từ 10.5% xuống còn 2.8%. Tỷ lệ gia tăng sản xuất của các công ty Hàn Quốc từ năm 2012 đến 2018 cũng chỉ ở mức 2.9%, tăng trưởng GDP cũng không đạt được đến 3%.”
Trong khi việc xuất khẩu sang Nhật giảm dần thì việc phải nhập khẩu các linh kiện, nguyên liệu từ Nhật lại không giảm. Từ những năm 1970, Hàn Quốc đã có chính sách nhập khẩu linh kiện từ nước ngoài, rồi lắp ghép, chế tạo để xuất khẩu đi các nước khác. Từ thời đó, từ những yếu tố như địa lý gần, chi phí thấp, chất lượng cao đã làm cho Hàn Quốc phụ thuộc rất nhiều vào Nhật.
Từ những năm 1990 đã có nhiều ý kiến chỉ trích vấn đề này, và cho rằng Hàn Quốc phải giảm phụ thuộc vào Nhật, phải tự mình sản xuất ra các linh kiện. Tuy nhiên, khủng hoảng tài chính Châu Á những năm 1990 và vụ sụp đổ thì trường tài chính thế giới Lehman đã khiến cho Hàn Quốc vẫn chưa thể làm được điều này.
Cứ như vậy tử năm 2000 cho đến nay, thâm hụt cán cân thương mại của Hàn Quốc so với Nhật đang ngày một trở nên nghiêm trọng.
Hàn Quốc cũng đang thâm hụt so với Nhật ở cả những lĩnh vực như du lịch
Theo thông kê, tính tại năm 2010 có khoảng 3 triệu người Nhật đến Hàn Quốc và 2,5 triệu người Hàn Quốc đến Nhật. Nhưng đến năm 2018, số người Hàn Quốc đến Nhật là 7,5 triệu trong khi số người Nhật đến Hàn Quốc vẫn chỉ là 2,9 triệu người.
Do ảnh hưởng của cuộc vận động tẩy chay hàng Nhật, có thể trong năm nay cán cân về du lịch của Hàn Quốc so với Nhật Bản sẽ được cải thiện. Theo số liệu mới nhất của các công ty du lịch, từ tháng 7/2019, số lượng người Hàn Quốc sang Nhật đã giảm hơn 1 nửa so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, đương nhiên thì ở Nhật cũng đang nổi dậy dần dần phong trào tẩy chay đồ Hàn Quốc. Và số khách du lịch từ Nhật sang Hàn Quốc cũng có thể sẽ giảm mạnh trong tương lai gần.
Thêm 1 vấn đề nữa là hiện nay, những công ty Hàn Quốc đầu tư vào Nhật đang ít hơn rất nhiều so với những công ty Nhật đầu tư vào Hàn Quốc. Năm 2018, Hàn Quốc được nhận 26.9 tỷ USD đầu tư từ các công ty nước ngoài, trong đó Nhật Bản chiếm 21.4%.
Hiện nay cũng chưa rõ chiến tranh thương mại Nhật – Hàn khi nào sẽ kết thúc. Nhưng chắc chắn nó sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến cả 2 nền kinh tế lớn nhất nhì Châu Á này. Việt Nam cũng sẽ chịu ảnh hưởng tiêu cực cùng 2 “ông lớn ” này, hay đây sẽ là cơ hội để Việt Nam phát triển? Chúng ta cần phải chờ xem.