Nhật Bản đang thiếu hụt lao động là vấn đề chắc hẳn ai cũng biết. Tuy nhiên việc thiếu hụt lao động này sẽ còn trở nên trầm trọng đến mức nào và cho đến khi nào thì mới được cải thiện thì vẫn là một câu hỏi chưa có câu trả lời. Chính phủ Nhật đã có những động thái mới ví dụ như tăng lương cơ bản để hỗ trợ tình trạng này. Thế nhưng liệu nó có thực sự hiệu quả?
Chi phí nhân công tăng làm cho nguồn cung lao động giảm?
Hãy thử nhìn ví dụ về 1 loại rau được bán ở chợ. Khi có nhiều người muốn mua thì giá của nó sẽ tăng. Giá của nó tăng cao quá thì một số người tiêu dùng sẽ chuyển sang mua loại rau khác. Mặt khác, những người nông dân thì vẫn muốn trồng loại rau đang được người tiêu dùng yêu thích đó. Việc giá tăng cao sẽ dẫn đến nguồn cầu giảm, rồi dần dần giá sẽ được điều chỉnh về mức hợp lý, cung và cầu sẽ tìm được điểm chung. Đó cũng chính là cơ chế cho mọi mặt hàng đang được bán ở thị trường hiện nay.
Tuy nhiên, hãy thử nhìn 1 ví dụ khác về cổ phiếu. Có 1 cổ phiếu được nhiều người mua và giá của nó tăng lên. Những nhà đầu tư khác nhìn thấy nó tăng lên và nghĩ rằng “Nó sẽ còn tăng nữa” và cũng đã quyết định mua nó. Những người đang nắm giữ cổ phiếu đó thì thấy nó đang tăng cũng sẽ quyết định nắm giữ nó mà không bán. Điều này có nghĩa là cũng có những trường hợp mà cung mà cầu sẽ mất thời gian hơn để tìm thấy điểm hòa hợp.
Đương nhiên là chứng khoán cũng sẽ không bao giờ tăng mãi. Sau khi tăng đến 1 mức nhất định, sẽ có những nhà đầu tư nghĩ nó quá cao và dừng mua, rồi những nhà đang nắm giữ thì muốn bán vì đã đạt được lợi nhuận mong muốn. Giá cổ phiếu sẽ giảm trở lại và trở về mức cân bằng giữa cung và cầu. Trên thực tế thì cũng đã có nhiều lần đường cầu lấn áp đường cung trong 1 khoảng thời gian dài, và người ta gọi nó là thời kì “bong bóng”.
Vậy thì trường lao động thì như thế nào? Có thể nó sẽ ở vị trí trung gian giữa ví dụ về thị trường rau và thị trường chứng khoán như ở trên. Sẽ khó để cho giá trả cho người lao động tăng lên không ngừng như giá của chứng khoán trong thời kì bong bóng, thế nhưng việc giá tăng dẫn đến nguồn cầu tăng và nguồn cung giảm là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Lương theo giờ tăng sẽ dẫn đến tiền thưởng giảm?
Khi mà lao động bị thiếu hụt, thì giá phải trả cho các lao động sẽ tăng lên. Nếu mà suy nghĩ một cách thông thường, khi được tăng lương (theo giờ) thì người lao động sẽ muốn làm việc nhiều hơn, từ đó nguồn cung của lao động sẽ tăng và đáp ứng nguồn cầu.
Tuy nhiên sẽ có nhiều trường hợp không phải như vậy. Như các bạn đã biết ở Nhật cỏ rất nhiều phụ nữ không đi làm mà chỉ ở nhà làm công việc nội trợ. Thực tế thì phần lớn trong số này họ đều có đi làm thêm. Theo luật của Nhật thì nếu như thu nhập trong 1 năm từ công việc làm thêm dưới 1,3 triệu Yên thì sẽ không phải đóng bảo hiểm xã hội. Và hiện nay thì có rất nhiều người đang đi làm và có chủ ý điều chỉnh sao cho thu nhập trong 1 năm không vượt quá con số này.
Như vậy, nếu như lương theo giờ tăng lên và người lao động chỉ muốn thu nhập năm của mình dưới 1,3 triệu Yên thì thực tế số giờ lao động sẽ bị giảm đi.
Mặt khác, theo số liệu khảo sát của những công ty ở Nhật, những người làm việc nhận lương theo giở có xu hướng chỉ kiếm đủ tiền để sinh hoạt. Họ sẽ không lựa chọn làm thêm giờ để tăng thu nhập mà muốn sử dụng thời gian đó cho cá nhân mình.
Ngay cả những nhân viên chính thức cũng thích có thêm thời gian hơn là làm thêm giờ
Hiện nay ở Nhật, Chính phủ cũng đã ban hành nhiều điều luật liên quan đến cải cách phương thức làm việc với mục đích cắt giảm giờ làm cho những người lao động. Nếu như những cải cách này được thực hiện, Nhật Bản sẽ chìm sâu hơn nữa vào tình trạng thiết hụt lao động. Những nhân viên đi làm chính thức (nhận lương theo tháng) của Nhật cũng có xu hướng không muốn làm thêm. Do đó, việc hạn chế để nhân viên phải làm thêm giờ cũng sẽ là một yếu tố quan trọng để giữ chân nhân viên trong tình hình hiện nay.
Đại đa số công ty ở Nhật hiện nay vẫn đang thực hiện chế độ trả lương theo thâm niên. Do đó, đối với những nhân viên khoảng trên 40 tuổi, có thể sẽ không có vấn đề gì quá lớn khi yêu cầu họ làm thêm giờ. Tuy nhiên, việc nghỉ việc rồi chuyển sang công việc khác cũng dần dần đang tăng lên ở Nhật. “Ít làm thêm ngoài giờ” sẽ là 1 trong những yếu tố quan trọng để những viên trẻ cân nhắc khi tìm việc.
Không để cho nhân viên làm thêm ngoài giờ, điều đó cũng có nghĩa là doanh nghiệp sẽ phải tuyển dụng thêm lao động làm những công việc đó. Và đương nhiên đó cũng không phải là vấn đề đơn giản khi Nhật Bản đang rơi vào tình trạng “Thiếu hụt lao động ” hiện nay.
Những cải cách ở cả những “công ty đen” (ブラック企業) tại Nhật
Ở Nhật có 1 từ ngữ dành riêng cho những doanh nghiệp mà bắt nhân viên làm thêm giờ nhiều là ”Công ty đen” (ブラック企業). Tình trạng thiếu hụt lao động cũng đã khiến phần lớn lao động chuyển từ những ”Công ty đen” này sang những công ty bình thường khác. Tuy nhiên những công việc mà 1 nhân viên làm ở “Công ty đen” đang làm, nếu chuyển sang công ty khác làm sẽ cần phải có 2 nhân viên làm thay nếu không làm thêm giờ.
Hiện nay thì các “Công ty đen” này cũng đang dần dần cố gắng cắt giảm giờ làm thêm của nhân viên. Tuy nhiên, để làm được đó, họ cũng đang phải tuyển thêm rất nhiều nhân viên trong thị trường thiếu hụt lao động này.
Tỷ lệ thất nghiệp giảm và những nỗi lo mới
Sau khi bong bóng kinh tế vỡ tại Nhật, tỷ lệ thất nghiệp đã luôn ở mức cao và Nhật Bản chưa hề phải lo lắng về tình trạng thiếu hụt lao động. Thời gian đó đã có rất nhiều lao động chấp nhận làm việc thời gian dài với mức lương rẻ.
Ảnh hưởng của chính sách kinh tế Abenomics, kinh tế của Nhật tốt dần lên dẫn đến thiếu nhân công lao động. Và chính nó cũng đã bắt đầu cho quy trình lương tăng nhưng vẫn thiếu hụt lao động tại Nhật.
Thêm vào đó, việc dân số đang ngày một già đi cũng là một nguyên nhân lớn dẫn đến sự thiếu hụt lao động. Không chỉ số dân trong độ tuổi đi làm giảm đi, mà Nhật sẽ còn cần rất nhiều lao động mới để hoạt động trong lĩnh vực y tế và điều dưỡng.
Có thể nếu xét về mặt vĩ mô, kinh tế của Nhật hiện nay không quá xấu. Nhưng để có thể thu hút lao động, doanh nghiệp của Nhật sẽ phải tăng lương. Tăng lương nhân công sẽ có thể dẫn đến việc doanh nghiệp phải tăng giá thành sản phẩm. Từ đó vật giá sẽ tăng và lương nhân công sẽ lại tăng lên nữa. Nếu để bị rơi vào vòng tuần hoàn xấu như vậy, kinh tế của Nhật sẽ rất đang lo trong tương lai.
Hiểu rõ điều này, Chính phủ Nhật cũng đang đưa ra rất nhiều chính sách để cải thiện tình trạng thiếu hụt lao động. Đó chính là lý do mà các bạn thấy việc tuyển người Việt Nam đi xuất khẩu lao động hay làm điều dưỡng viên đi Nhật vẫn đang tăng lên rất nhiều như hiện nay bất chấp có rất nhiều vụ việc đã xảy ra.
Nhật Bản sẽ làm gì để thoát khỏi tình trạng này. Chúng ta sẽ còn phải chờ để biết thêm về kết quả.
